"เขาสามร้อยยอด" ในจังหวัด ประจวบ คีรีขันธ์ ชื่อนี้ได้แต่ใดมา ณ วันนี้ ยังไม่ชัดเจน ในที่มา แต่จากคำบอกกล่าว เล่าขาน นามของ เขาสามร้อยยอด นั้นมีที่มาด้วยกันหลากหลาย หนึ่งในนั้น
มีตำนานเล่าสืบต่อกันมาว่า ในอดีต เคยมีเรือ สำเภาจีนแล่นลัดเลาะ ผ่านหมู่เกาะน้อยใหญ่ในแถบนี้ และได้เจอกับ ลมพายุรุนแรง จนเรือ แทบทรงตัวไม่อยู่ จนสุดท้ายเรือก็ชน เข้ากับหินโสโครก จนอับปางลง ลูกเรือบ้างก็จมน้ำตาย แต่บ้างที่ว่ายน้ำแข็ง ก็รอดชีวิต หนีตายขึ้นมาบนภูเขาได้กว่า 300 คน จึงได้ชื่อว่าเขาสามร้อยรอด และ ต่อมาก็เรียกเพี้ยนเป็น "เขาสามร้อยยอด"
การเดินทาง ไปยังอุทยานมี 2 เส้นทาง คือ จากกรุงเทพฯ วิ่งไปตาม ทางหลวง แผ่นดินหมายเลข 4 (เพชรเกษม) ผ่านจังหวัดเพชรบุรี จนถึงอำเภอปราณบุรี แล้วเลี้ยวซ้าย ที่บริเวณสี่แยกปราณบุรี ไปตามถนนสายปากน้ำปราณบุรี ประมาณ 4 กิโลเมตร แล้วจึงเลี้ยวขวา ไปตามถนน รพช. อีก 31 กิโลเมตร ก็จะถึงที่ทำการ อุทยานแห่งชาติ
หรืออีกเส้นทางหนึ่ง จากกรุงเทพฯ วิ่งไปตามทางหลวง แผ่นดินหมายเลข 4 (เพชรเกษม) จนถึงหลักกิโลเมตรที่ 286.5 ใกล้บ้านสำโรง ก่อนถึงอำเภอกุยบุรีประมาณ 6 กิโลเมตร แล้วเลี้ยวซ้ายไปอีก 14 กิโลเมตร ก็จะถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติ
พระที่นั่งคูหาคฤหาสน์ ตั้งอยู่ในถ้ำพระยานคร เขตอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) โปรดเกล้าฯ ให้สร้างในปี พ.ศ. 2433 เพื่อเป็นที่ประทับในคราวเสด็จประพาสต้น สถานที่แห่งนี้มีพระมหากษัตริย์ เคยเสด็จมาถึง 3 พระองค์ โดยจะเห็นพระปรมาภิไธยย่อของพระองค์ท่าน ณ ถ้ำแห่งนี้ ในยามที่พระอาทิตย์สาดแสงส่อง จะเป็นภาพที่งดงามจับตาอย่างมาก เป็นความมหัศจรรย์ที่หาชมได้ยากยิ่ง
อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด นั้น ถือว่าเป็นอุทยานแห่งชาติ ที่มี ความหลากหลาย ของสภาพพื้นที่ เพราะ มีทั้งพื้นที่ที่เป็นทะเล หาดทราย ป่าเขาหินปูน ป่าชายเลน ป่าพรุน้ำจืด ทุ่งหญ้า และพื้นที่ชุ่มน้ำ ส่งผลให้เป็นอุทยานแห่งชาติ ที่มีสถานที่ท่องเที่ยว ที่หลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นการมาพักผ่อนริมชายหาด ซึ่งมีความ เงียบสงบ การพายเรือคายัก ในคลองชมความงามของป่าชายเลน การเดินขึ้นเขาเพื่อไปชมพระอาทิตย์ขึ้น อีกทั้งยังมีแหล่งท่องเที่ยว ประวัติศาสตร์ อย่างถ้ำพระยานคร ที่รัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯ ให้ สร้าง พลับพลาจัตุรมุขไว้ ภายในถ้ำ มีความสวยงามเป็นอย่างมาก
มีสะพานไม้ที่ทอดยาวออกไป มีศาลาใหญ่เป็นจุดพัก โดนภูผาหินด้านหลังตระหง่านงาม เป็นฉากหลังเป็นจุดถ่ายภาพยอดนิยม และเหมาะสำหรับพักผ่อนนั่งชมบรรยากาศสดชื่นบริสุทธิ์ที่รายล้อม มีนกอพยพในแต่ละฤดูกาล เช่น นกกระสานวล นกกระสาแดง เป็ดแดง นกอินทรีปีกลาย นกกระติ๊ดสีอิฐ เป็นต้น
และ ส่วนหนึ่งของอุทยานแห่งชาติ เขาสามร้อยยอด ที่เรียกกันว่า “ทุ่งสามร้อยยอด” ก็ยังได้รับ การขึ้นทะเบียน ให้เป็น แรมซาร์ไซต์ หรือ พื้นที่ชุ่มน้ำ แห่งล่าสุด ของประเทศไทย เมื่อวันที่ 14 มกราคม 2551 อีกด้วย เราจึงมีพื้นที่ท่องเที่ยวในอีกสภาพพื้นหนึ่ง ในอุทยานเขาสามร้อยยอด ที่เรียกว่า พื้นที่ชุ่มน้ำ
ส่วนศูนย์ศึกษาธรรมชาติ (บึงบัว) อยู่ทางด้านทิศตะวันตก ของอุทยานฯ นอกจากนี้บริเวณศูนย์ศึกษาธรรมชาติ ยังมีลานกางเต็นท์ สามารถรับนักท่องเที่ยว ได้ประมาณ 100 คน สอบถามรายละเอียด โทร.0-3261-9078, 0-3264-6293
สิ่งอำนวยความสะดวก
อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด มีศูนย์บริการนักท่องเที่ยวอยู่บริเวณใกล้ กับที่ทำการอุทยานฯ สำหรับให้ ความรู้แก่ นักท่องเที่ยว และมีบ้านพักไว้บริการนักท่องเที่ยว จำนวน 6 หลัง พักได้หลังละ 8-25 คน ค่าธรรมเนียมที่พักหลังละ 500-1,000 บาทต่อคืน และมีเต้นท์เล็กพักได้ 2 คน จำนวน 30 เต้นท์ ค่าธรรมเนียม 30 บาทต่อคืน ซึ่งมีบริเวณกางเต้นท์ 3 จุด คือ บริเวณที่ทำการอุทยานฯ หาดสามพระยา และหาดแหลมศาลา อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด
หาดที่สามารถกางเต้นท์ได้
หาดแหลมศาลา (อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด) หาดแหลมศาลา อุทยานแห่งชาติสามร้อยยอด อ.กุยบุรี จ.ประจวบคีรีขันธ์ จุดกางเต็นท์อยู่บริเวณชายหาดและอยู่ข้างหน้าบริเวณทางขึ้นถ้ำพระยานคร ที่มีชื่อเสียงของอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด หาดทรายมีเม็ดทราย ขาวพอสมควร บรรยากาศดี ห้องน้ำมีไว้บริการ มีร้านอาหาร ใครจะมากกางที่ตรงนี้ต้องเดินข้ามเขามาหนึ่งลูก รถต้องจอดเอาไว้ที่หาดบางปู ถ้าใครไม่อยากเดินเหนื่อยก็เหมาเรือมาได้เลยลำละ 400 บาท เวลาทำการ วันจันทร์ - วันอาทิตย์ 06:00 - 20:00
หาดสามพระยา
หาดสามพระยา เป็นหาดทรายที่สวยงามสงบเงียบ อยู่ห่างจากที่ทำการอุทยานฯ ไปทางเหนือประมาณ 5 กิโลเมตร บริเวณหาดมี ต้นสนทะเล ปลูกอย่างเป็นระเบียบ เวลาน้ำลงจะปรากฏชายหาดอันงดงาม ความยาวของชายหาดทราย ประมาณ 1 กม. นอกจากนี้ยังมีเขากะโหลกซึ่งอยู่ทางตอนเหนือของอุทยานฯ มีชายหาดอันสวยงาม และเกาะต่างๆในทะเล ได้แก่ เกาะโครำ เกาะนมสาว เกาะระวาง และเกาะสัตกูด
